Menopause नंतरचे बदल आणि समाजाची उदासीनता

  

बुजुर्ग महिलांचे लैंगिक आरोग्य: अदृश्य समस्या

(Menopause नंतरच्या आरोग्य समस्या आणि समाजाची उदासीनता)

Menopause नंतर महिलांच्या शरीरात आणि मनात होणारे बदल, लैंगिक आणि मानसिक आरोग्यावरील परिणाम, आणि समाजाच्या उदासीनतेमुळे निर्माण होणाऱ्या अदृश्य वेदना — जाणून घ्या बुजुर्ग महिलांच्या आरोग्याची खरी कथा या संवेदनशील मराठी लेखात.

१. शांततेचा आवाज — सुनीताबाईंची कहाणी

पन्नासच्या आसपासच्या वयातील सुनीताबाई सकाळी मंदिरात जाऊन परत येतात. त्यांच्या चेहऱ्यावर शांतता असते, पण ती शांतता म्हणजे समाधान नसतं — ती एक स्वीकारलेली थकवा असते. त्यांच्या अंगावरून घाम वाहतोय, पण ते घाम मेहनतीचा नाही, तो अचानक येणाऱ्या गरम झटक्यांचा परिणाम आहे. त्यांनी हसत आपल्याच मुलीला सांगितलं, “आता या शरीराला काहीच कळत नाही, कधी थंडी, कधी उकाडा!” आणि दोघीही हसून घेतात. पण त्या हसण्यात वेदनेची किनार असते.

Menopause — म्हणजेच मासिक पाळी थांबण्याची अवस्था — ही स्त्रीच्या शरीरातील एक मोठी जैविक बदलाची पायरी असते. पण त्याच्याशी येणाऱ्या मानसिक, लैंगिक आणि शारीरिक आव्हानांबद्दल समाज फारसा बोलत नाही. जणू त्या महिलांचा “स्त्रीत्वाचा” अध्याय इथे संपला असं समाज गृहीत धरतो.

---

२. शरीरातील शांत वादळ

Menopause नंतर शरीरातील हार्मोन्स — विशेषतः इस्ट्रोजेन — झपाट्याने कमी होतात. या बदलामुळे स्त्रीच्या शरीरात एक शांत वादळ सुरू होतं. शरीर थकू लागतं, झोप उडते, त्वचा कोरडी पडते, आणि लैंगिक इच्छा मंदावते. पण हे सर्व बदल केवळ शरीरापुरते मर्यादित नसतात.

अनेक महिला सांगतात की, “मला स्वतःच्या शरीरापासून दुरावल्यासारखं वाटतं.” काहींना अचानक राग येतो, काहींना उदासी ग्रासते. पण जेव्हा त्या बोलण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा घरात कुणालाही त्या विषयावर चर्चा करायची नसते. जणू हा “विषय” असभ्य आहे. परिणामी, त्या महिलांच्या भावना घराच्या चार भिंतीतच अडकतात.

---

३. लैंगिक आरोग्याची लाज — समाजाची अंधारलेली दृष्टी

आपल्या समाजात “लैंगिक आरोग्य” हा शब्दच जणू केवळ तरुणांसाठी राखून ठेवलेला आहे. वयस्क महिलेला शरीरात अजूनही इच्छा असू शकते, किंवा तिला शारीरिक जवळीक हवी असू शकते — हे सांगितलं तर समाज तिच्याकडे विचित्र नजरेने बघतो.

हीच ती अदृश्य समस्या. menopause नंतर स्त्रीच्या शरीरात ओलावा कमी होतो, योनी कोरडी पडते, त्यामुळे सहवास वेदनादायक होऊ शकतो. पण त्या वेदनेबद्दल कोणतीही खुली चर्चा होत नाही. डॉक्टरकडे जाण्याची लाज वाटते, आणि पतीकडून समज न मिळाल्याने त्या शांत राहतात.

एका सर्वेक्षणानुसार, भारतात पन्नास वर्षांवरील महिलांपैकी केवळ 12% महिला menopause नंतर आपल्या लैंगिक आरोग्याबद्दल डॉक्टरांचा सल्ला घेतात. उरलेल्या सर्व महिला या वेदना “वयाचा भाग” म्हणून स्वीकारतात.

---

४. डॉक्टर नाही, देवच उपाय?

“ही वयाची गोष्ट आहे, आता देवाचं नाव घ्या.” — हे वाक्य अनेक वेळा महिलांना ऐकावं लागतं. पाळी थांबल्यानंतर होणाऱ्या समस्यांना धार्मिक किंवा कर्मफलाशी जोडून पाहणं, हे अजूनही काही ठिकाणी सुरू आहे.

काहीजणींना वाटतं, “आता माझं शरीर निष्क्रिय झालंय,” काहींना वाटतं, “मी आता आकर्षक नाही.” पण या विचारांची मूळ कारणं समाजाच्या मनोवृत्तीमध्ये दडलेली आहेत. आपल्या संस्कृतीने वृद्धत्वाचं पूजन केलं आहे, पण वृद्ध स्त्रीच्या भावनिक आणि शारीरिक गरजांना नेहमीच दुर्लक्षित केलं आहे.

---

५. शांतपणे जगणाऱ्या महिलांचा गट

एका छोट्या शहरात, ‘सखी’ नावाचं एक महिला गट आहे. या गटात ४५ वर्षांवरील महिला एकत्र येऊन आपापल्या समस्या बोलतात. पहिल्यांदा जेव्हा त्यांनी “लैंगिक आरोग्य” हा विषय घेतला, तेव्हा सर्वच थोड्या गप्प झाल्या. पण एकदा एक बोलली, “मला खूप कोरडेपणा जाणवतो, डॉक्टरकडे जायला भीती वाटते.” तेव्हा दुसरी म्हणाली, “मलाही तेच होतं, पण आता मी ओपनली बोलते.”

या गप्पांमध्ये त्यांच्या चेहऱ्यावरचा ताण हलका झाला. त्यांना समजलं की, “मी एकटी नाही.” आणि तिथून संवादाची नवी दारं उघडली. अशा गटांची आवश्यकता आज प्रत्येक गावात आहे, कारण अशा जागांवर बोलणं म्हणजे उपचाराचं पहिलं पाऊल असतं.

---

६. पती आणि कुटुंबाची भूमिका

Menopause फक्त स्त्रीचा प्रवास नाही, तो जोडप्याचा प्रवास आहे. पतीने तिच्या भावनिक आणि शारीरिक बदलांना समजून घेतलं पाहिजे. पण दुर्दैवाने, अनेक वेळा पुरुषांना या विषयाची माहितीच नसते.

“ती चिडतेय, म्हणजे तिला माझ्यावर राग आहे,” असं समजलं जातं, पण खरं कारण हार्मोनल असतं. संवाद, समज आणि स्नेह — हेच त्या काळात स्त्रीला आधार देऊ शकतात.

मुलांनीही आपल्या आईच्या या अवस्थेबद्दल संवेदनशील राहायला हवं. आईच्या भावनांना “नाट्य” म्हणून नाकारणं म्हणजे तिच्या वेदनेला न पाहण्यासारखं आहे.

---

७. मानसिक आरोग्याचं विस्मरण

Menopause नंतर अनेक महिलांना anxiety, depression, किंवा झोपेचे त्रास होतात. पण भारतात अजूनही मानसिक आरोग्य हा विषय गप्पीतून हसण्याचा मुद्दा बनतो.

“वेडी झालीस का तू आता?” अशा टोमण्यांमुळे अनेक महिला आपल्या मनातील भावना दाबतात. पण जेव्हा मनावर इतका दबाव असतो, तेव्हा शरीरही साथ देत नाही. मन आणि शरीर या दोन्हींची निगा राखणं अत्यंत आवश्यक आहे.

---

८. वैद्यकीय मदत आणि नवी दिशा

आज आधुनिक वैद्यकशास्त्राने Menopause नंतरच्या समस्यांसाठी अनेक उपाय दिले आहेत — हार्मोन थेरपी, जीवनशैलीतील बदल, योग्य व्यायाम, आणि मानसिक थेरपी. पण ही माहिती ग्रामीण भागात पोहोचलेली नाही.

डॉक्टरकडे जाणं म्हणजे लाज नाही, ते उपचाराचं चिन्ह आहे — ही मानसिकता निर्माण झाली पाहिजे. शहरांमध्ये काही क्लिनिक्स आता विशेषतः “Menopause Counseling” देत आहेत, जिथे स्त्रियांना आपल्या शरीराशी पुन्हा मैत्री करता येते.

---

९. समाजाला हवी नवी नजर

बुजुर्ग महिलांचं शरीर बदलतं, पण त्या “स्त्री” म्हणून संपत नाहीत. त्यांचं प्रेम, भावना, इच्छा — हे सर्व अजूनही जिवंत असतात. समाजाने या गोष्टींचा सन्मान केला पाहिजे.

आपण जसं बालकांच्या आरोग्याबद्दल मोहिम राबवतो, तसंच “Menopause Awareness” ही एक सामाजिक मोहिम व्हायला हवी. कारण हे फक्त आरोग्याचं नव्हे, तर मानवतेचं प्रश्न आहे.

---

१०. अंतर्मुख शेवट — शांततेचा आवाज पुन्हा उमटतो

सुनीताबाई आता मंदिरात जातात, पण या वेळी त्या देवाजवळ काही मागत नाहीत. त्या स्वतःशी बोलतात — “माझं शरीर बदललं, पण मी नाही बदलले.” त्या आपल्या शरीराकडे नव्या नजरेने पाहतात.

त्या आपल्या मुलीला सांगतात, “जेव्हा तुझ्यावर हे दिवस येतील, तेव्हा लाज बाळगू नकोस.”
हा संवाद म्हणजे नवा वारसा — आरोग्याचा, आत्मसन्मानाचा, आणि स्त्रीत्वाच्या स्वीकाराचा.

---

लेखाचा सारांश:

Menopause नंतरचं लैंगिक आणि मानसिक आरोग्य ही केवळ वैद्यकीय बाब नाही — ती सामाजिक जागृतीची गरज आहे. समाजाने या “अदृश्य” समस्येकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलला पाहिजे, कारण शांत राहणं म्हणजे वेदना वाढवणं, आणि संवाद म्हणजे उपचार.

#MenopauseAwareness #WomenHealthMarathi #MarathiBlog #SexualWellness #MentalHealth #MarathiParenting #MarathiWomen #HealthAwareness #MenopauseSupport #MarathiArticle

💬 FAQ Schema 

प्रश्न 1: Menopause म्हणजे नेमकं काय आहे?
उत्तर: Menopause म्हणजे स्त्रीच्या मासिक पाळीचा कायमस्वरूपी अंत होणं. ही शरीरातील नैसर्गिक हार्मोनल बदलाची अवस्था आहे जी साधारणतः 45 ते 55 वयोगटात येते.

प्रश्न 2: Menopause नंतर महिलांना कोणत्या समस्या जाणवतात?
उत्तर: गरम झटके, झोप न लागणं, कोरडी त्वचा, लैंगिक इच्छा कमी होणं, आणि भावनिक अस्थिरता या समस्या सर्वसाधारण आहेत.

प्रश्न 3: समाज menopause बद्दल बोलायला का टाळतो?
उत्तर: स्त्रीच्या लैंगिकतेला वृद्धत्वानंतर अप्रासंगिक मानणं, आणि लाज किंवा संकोच या कारणांमुळे समाज हा विषय टाळतो.

प्रश्न 4: menopause नंतर लैंगिक आरोग्य राखण्यासाठी काय करावं?
उत्तर: डॉक्टरांचा सल्ला घेणं, व्यायाम आणि योग्य आहार घेणं, आणि भावनिक आधार मिळवणं अत्यावश्यक आहे.

प्रश्न 5: Menopause awareness का आवश्यक आहे?
उत्तर: कारण ही अवस्था प्रत्येक स्त्रीच्या जीवनाचा टप्पा आहे. योग्य माहिती, संवाद आणि उपचार यामुळे महिलांना आरोग्यदायी आणि सन्मानाने जगता येतं.