मुलांना “Consent” शिकवण्याची वेळ | पालकांसाठी मार्गदर्शन

  

🌱 मुलांना “Consent” शिकवण्याची वेळ: पालकांसाठी मार्गदर्शन

लहान मुलांना ‘Consent’ म्हणजेच परवानगी आणि सहमती शिकवणं का गरजेचं आहे हे जाणून घ्या. पालकांनी मुलांशी संवाद कसा साधावा, शरीराविषयी खुलं शिक्षण कसं द्यावं आणि ‘नाही’ म्हणण्याचं महत्त्व कसं रुजवावं — यावर आधारित हा सखोल मार्गदर्शन लेख.

१. सुरुवात एका छोट्या प्रसंगाने

सकाळची वेळ. पूजा आपल्या ६ वर्षांच्या मुलगा आर्यनला शाळेसाठी तयार करत होती. नेहमीप्रमाणे आजीने त्याला गालावर प्रेमाने चापटी मारली, “किती गोड दिसतोस माझा बाळ!”
आर्यन चेहरा वळवून म्हणाला, “मला किस नको आहे आजी!”
आजी हसली, “अरे बाळ, हे काय नवीन! आजीचं प्रेम आहे रे.”

पण पूजाचं मन थबकलं. मुलगा स्पष्टपणे म्हणतो आहे “नको”, आणि तरीही आपण “हे तर प्रेम आहे” म्हणत त्याला नाकारतो आहोत.
त्या क्षणी तिला जाणवलं — मुलांना ‘Consent’ म्हणजेच सहमती शिकवायची वेळ आली आहे.

---

२. ‘Consent’ म्हणजे नेमकं काय?

‘Consent’ हा एक शब्द आहे, पण त्याचं अर्थविश्व फार खोल आहे.
सहमती म्हणजे कोणतीही गोष्ट — स्पर्श, खेळ, निर्णय, संवाद — करण्यापूर्वी समोरच्याची परवानगी घेणं.

म्हणजेच, “मला हे आवडतं का नाही?”, “मी तयार आहे का नाही?” हे विचारण्याची आणि उत्तराचा सन्मान करण्याची कला म्हणजे ‘Consent’.

बालकांसाठी हे शिकवणं म्हणजे फक्त लैंगिक शिक्षणाचा भाग नाही, तर मानसिक आणि सामाजिक आरोग्याचा पाया आहे.
कारण “माझं शरीर माझं आहे” ही भावना जेव्हा लहानपणापासून रुजवली जाते, तेव्हाच मुलं भविष्यात स्वतःचं आणि इतरांचं मर्यादांचं भान ठेवतात.

---

३. आपल्याकडे ‘Consent’ बद्दलचा गैरसमज

भारतीय घरांमध्ये ‘सहमती’ला प्रेमाच्या विरोधात मानलं जातं.
“नको म्हटलं तरी चालतं”, “मोठ्यांनी सांगितलं की ऐकायचं”, “प्रेमात ‘नाही’ असं काही नसतं”— या वाक्यांनी आपण नकळत मुलांना चुकीचा संदेश देतो.

आपण त्यांना शिकवतो की “मोठ्यांचे आदेश” म्हणजेच नियम.
पण त्यामुळे मुलांचं ‘नाही म्हणण्याचं स्वातंत्र्य’ हरवून जातं.

याच कारणामुळे अनेकदा मोठेपणी एखाद्याच्या चुकीच्या वर्तनाला मुलं "हेच सामान्य आहे" समजतात.
‘Consent’ न शिकवणं म्हणजे मुलांच्या स्वसंरक्षणाची कवच काढून घेणं आहे.

---

४. “नाही” म्हणण्याची कला लहानपणापासून

चार वर्षांच्या वेदांतने जेव्हा पार्कमध्ये एका मित्राने त्याचा बॉल हिसकावून घेतला, तेव्हा तो घाबरला.
त्याला राग आला, पण आवाज फुटला नाही.
कारण त्याला कधी शिकवलंच नव्हतं की “आपली मर्यादा सांभाळण्यासाठी ‘नाही’ म्हणणं चुकीचं नाही.”

पालक म्हणून आपल्याला हे समजायला हवं की “नाही” म्हणणं म्हणजे अवज्ञा नव्हे — ते स्वतःच्या मर्यादा ओळखण्याचं धैर्य आहे.
मुलगा म्हणतो, “मला अजून खेळायचं नाही,” तर आपण त्याला ऐकायला हवं.
मुलगी म्हणते, “मला तुला मिठी मारायची नाही,” तर तिचं मत मान्य करायला हवं.

अशाने ती शिकते की तिचं शरीर आणि भावना तिच्या मालकीच्या आहेत.

---

५. पालकांची भूमिका — मार्गदर्शन, नियंत्रण नव्हे

पालक म्हणून आपण मुलांना योग्य मार्ग दाखवतो. पण कधी कधी आपण त्यांचं प्रत्येक निर्णयावर नियंत्रण ठेवतो.
उदा. “हा कपडा घाल”, “तिच्याशी बोलू नकोस”, “तुला हेच खायचं आहे.”

असं करताना आपण त्यांना निर्णय घेण्याची सवय घालवत नाही.
‘Consent’ शिकवण्याची सुरुवात निर्णय घेऊ देणं इथूनच होते.

जेव्हा मुलगा विचारतो, “मला निळा शर्ट घालू का?”, तेव्हा त्याला हो/नाही दोन्ही सांगण्याचं स्वातंत्र्य द्या.
मुलगी म्हणते, “मला आज शांत बसायचं आहे,” तर तिचं मौन सन्मानाने स्वीकारा.

सहमती म्हणजे दुसऱ्याचं ‘नको’ ऐकण्याची संस्कृती.

---

६. शरीराचं शिक्षण — खुल्या संवादातून

आपल्या घरात शरीराविषयी बोलणं अजूनही "शरमेचं" समजलं जातं.
पण मुलांना ‘Consent’ शिकवायचं असेल, तर शरीराबद्दल खुल्या आणि साध्या भाषेत बोलणं आवश्यक आहे.

मुलांना सांगा — “तुझं शरीर फक्त तुझं आहे.”
कोणीही तुला कुठेही स्पर्श करायच्या आधी तुझी परवानगी घ्यायलाच हवी.
हे शिकवताना भीती नको, फक्त स्पष्टता हवी.

जेव्हा पालक भीतीशिवाय बोलतात, तेव्हा मुलंही विश्वासानं सांगतात, “आई, आज शाळेत कोणी मला नको त्या पद्धतीने स्पर्श केलं.”
ही उघडपणे बोलण्याची सवय म्हणजेच सुरक्षिततेचं खऱ्या अर्थानं शिक्षण.

---

७. “इतरांनाही परवानगी हवी असते” — समज वाढवणं

‘Consent’ फक्त स्वतःसाठी नव्हे, तर इतरांसाठीही महत्त्वाचं आहे.
उदा. मुलगा विचारतो, “मी मित्राला मिठी मारू का?” — आपण म्हणावं, “हो, पण आधी त्याला विचार.”

अशा छोट्या संवादातून मुलं समजतात की प्रेम किंवा काळजी दाखवणं म्हणजे परवानगीशिवाय नाही.
ते शिकतात की इतरांचं ‘नको’ हे सुद्धा सन्मानाचं आहे.

मुलांना असं शिकवलं तर भविष्यात ते “No means No” हे फक्त वाक्य म्हणून नव्हे, तर जीवनमूल्य म्हणून जगतील.

---

८. शाळा आणि समाजातील भूमिका

शाळांमध्ये ‘Sex Education’ अजूनही मर्यादित पातळीवर दिलं जातं.
पण आजची गरज आहे — “Consent Education.”

शाळांनी केवळ जैविक माहिती नव्हे, तर भावनिक संवादाचं शिक्षण द्यावं.
उदा. समूह क्रियाकलापांमध्ये “प्रत्येकाचं मत ऐकणं” यावर भर दिला जावा.
खेळात “कोणी नको म्हणालं तर थांबायचं” हे शिकवावं.

कारण समाजात सुरक्षिततेची साखळी ही शिकलेल्या मर्यादा आणि परवानगीच्या संस्कृतीवर उभी असते.

---

९. डिजिटल जगात ‘Consent’ शिकवणं अधिक गरजेचं

आज मुलं फक्त मैदानात नाही, तर मोबाईलच्या स्क्रीनवरही वाढतात.
तिथे ‘Digital Consent’ ही नवीन जबाबदारी आहे.

“तू कोणाचं फोटो पोस्ट करण्याआधी विचारतोस का?”
“व्हिडिओ पाठवताना समोरच्याची परवानगी घेतोस का?”
हे प्रश्न मुलांना विचारायला हवेत.

कारण ऑनलाईन जगातसुद्धा परवानगीशिवाय कृती म्हणजे उल्लंघनच आहे.
पालकांनी त्यांना सांगावं की ‘delete’ बटणाने अपराध नाहीसा होत नाही.
समोरच्याची गोपनीयता हा सुद्धा ‘Consent’ चाच एक भाग आहे.

---

१०. लहान गोष्टी, मोठं शिकणं

एका दिवशी आर्यनचा मित्र त्याचं खेळणं हिसकावून घेतो. आर्यन म्हणतो, “हे माझं आहे, विचारून घे.”
पूजा दूरून ऐकते आणि हसते — कारण ती समजते की तिचा मुलगा आता ‘Consent’ समजतो आहे.

अशा छोट्या क्षणांतच मोठं शिक्षण दडलं असतं.
हे शिक्षण म्हणजे “आईवडील म्हणून आपण किती वेळा ऐकतो, थांबतो आणि मुलांना निर्णय घेऊ देतो.”

मुलांना ‘Consent’ शिकवणं म्हणजे त्यांचं आयुष्यभराचं आत्मसन्मानाचं कवच तयार करणं आहे.

---

११. निष्कर्ष — “सहमती” ही संस्कृती बनवूया

आजची पिढी केवळ बुद्धिमान नाही, ती जागरूक आहे.
पण त्यांना खरी ताकद मिळते ती — जेव्हा ते जाणतात की त्यांचं ‘नाही’ सुद्धा महत्त्वाचं आहे.

पालक म्हणून आपण त्यांना शिकवू शकतो —
“हो म्हटलं तर प्रेम आहे, पण नाही म्हटलं तरी सन्मान आहे.”

मुलांना ‘Consent’ शिकवणं म्हणजे त्यांना स्वातंत्र्य, जबाबदारी आणि सुरक्षिततेचं संतुलन शिकवणं आहे.
ही फक्त शिक्षणप्रक्रिया नाही — ही एक संस्कृती आहे, जी घरातूनच सुरू होते.

#ConsentEducation #ParentingMarathi #ChildSafety #MarathiBlog #ParentGuidance #ConsentForKids #EmotionalParenting #SexEducationMarathi #RespectBoundaries #MarathiParenting

🧠 FAQ Schema (HTML शिवाय)

प्रश्न 1: लहान मुलांना ‘Consent’ शिकवायचं वय कोणतं योग्य आहे?
उत्तर: दोन वर्षांपासूनच मुलांना “माझं, तुझं, नको” या संकल्पना समजवून ‘Consent’ ची बीजं रुजवता येतात.

प्रश्न 2: पालकांनी ‘Consent’ शिकवताना काय टाळावं?
उत्तर: “मोठ्यांचं ऐकायचं” या भावनेतून मुलाचं मत दडपणं टाळावं. त्यांचा ‘नाही’ सन्मानपूर्वक ऐकावा.

प्रश्न 3: ‘Consent’ शिकवणं हे सेक्स एज्युकेशनशी संबंधित आहे का?
उत्तर: हो, पण त्यापेक्षा व्यापक आहे. हे केवळ लैंगिक नाही, तर भावनिक आणि सामाजिक संवादाचं शिक्षण आहे.

प्रश्न 4: शाळांनी यात काय भूमिका घ्यावी?
उत्तर: शाळांनी वर्गात ‘Consent’ वर खुली चर्चा घडवून आणावी आणि गटक्रियेत त्याचा वापर शिकवावा.

प्रश्न 5: शाळा आणि शिक्षक ‘Consent Education’ मध्ये काय भूमिका बजावू शकतात?
उत्तर: शाळांनी गटक्रियेद्वारे ‘नाही म्हणण्याचं’ स्वातंत्र्य शिकवावं, तसेच ‘Respect Each Other’s Space’ सारख्या मूल्यांवर भर द्यावा.